هند و بلند پروازی‌های فولادی

عصر سرعت:

هندوستان از جمله اقتصادهای برتر دنیا بر اساس شاخص ppp و تولید ناخالص داخلی است. این کشور در سال‌های اخیر رشد اقتصادی خوبی را تجربه کرده است. این رشد که در دهه اخیر و تا قبل از شیوع کرونا، دامنه نوسان قابل قبولی داشت را باید مرهون تغییر ساختار اقتصادی و حرکت این کشور در دهه ۹۰ میلادی به سمت اقتصاد بازار آزاد دانست. اگر چه هند از عدم توسعه متوازن چه در بخش‌های مختلف، و چه از نظر جغرافیایی رنج می‌برد، اما طرح بلند پروازانه اقتصادی و صنعتی این کشور بسیاری از کارشناسان را متقاعد کرده است که هند در سال‌های آتی می‌تواند بخش قابل قبولی از این مشکلات را رفع کند.

بخش مهمی ‌از اقتصاد هند متکی به صنعت است. صنعت فولاد و سنگ‌آهن هند طی سال‌های اخیر متأثر از شرایط کرونا، افت محسوسی را تجربه کرد. در کنار شرایط پاندومیک بیماری، بارش‌های موسمی ‌در بخش‌های مختلف این کشور همواره در مقاطعی از سال، تولید صنعتی و استخراج مواد اولیه صنعتی را با چالش مواجه می‌کند. این دومین کشور بزرگ تولیدکننده فولاد جهان، با رشد ۳/ ۳۱درصدی، بیشترین افزایش را در تولید فولاد در بین ۱۰ کشور برتر در ماه های ژانویه تا ژوئن داشته است، اگرچه تولید فولاد این کشور در ماه ژوئن تنها ۴/ ۲۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته است و در بین ۱۰ کشور برتر در رتبه پنجم قرار دارد. بر اساس گزارش ماه نوامبر CARE، آژانس رتبه‌بندی هند، مصرف فولاد این کشور در سپتامبر سال‌جاری به ۲/ ۸ میلیون تن رسید که نسبت به ماه مشابه سال قبل سه درصد کاهش داشته است که این کاهش را می‌توان ناشی از شرایط عدم تقاضای داخلی طی دو سال گذشته و متأثر از کرونا دانست. از طرفی هند در حال توسعه ظرفیت تولید خود است و پروژه‌های بلند پروازانه این کشور در سال‌های آتی به ثمر خواهند نشست. دولت هند اخیرا طرح تشویقی مرتبط با تولید (PLI) را برای «فولاد خاص» تصویب کرد که قرار است از سال مالی ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۹ اجرا شود. هدف این طرح، ارتقای تولید فولاد با عیار خاص است. در حال حاضر هند در پایین‌ترین سطح زنجیره ارزش در تولید فولاد، میانگین فروش بین ۵۰ تا ۶۰ هزار روپیه در هر تن را دارد و در مقابل، واردات فولاد هند دارای ارزش متوسط ۱۴۵ تا ۱۸۵هزار روپیه در هر تن است. این طرح تشویقی، باعث رونق تولید داخلی «فولاد خاص» و جذب سرمایه‌گذاری قابل‌توجه برای تولید فولاد خاص در کشور می‌شود. با توجه به میانگین ارزش این نوع فولاد، تولید آن می‌تواند از خروج چشم‌گیر ارز از کشور جلوگیری کند، امری که در نهایت به اصلاح تراز تجاری این کشور کمک خواهد کرد. هند بر آن است تا از این طریق ذخایر ارزی خود را در مقابل دیگر رقبا تقویت کند. در طرحی دیگر توسعه ظرفیت کارخانه فولاد در منطقه Odisha در حال انجام است و راه‌اندازی پروژه جدید Andhra Pradesh در منطقه استراتژیک Krishnapatnam ، تولید نورد گرم این کشور را تا ۳ میلیون تن در سال افزایش می‌دهد.

کاهش مداوم قیمت سنگ آهن در هفته‌ها و ماه‌های اخیر در کنار سیاست‌های انقباضی تولید فولاد چین در راستای تولید فولاد سبز و نیز پایان فصل بارش‌های موسمی ‌هند که با افزایش قابل توجه استخراج سنگ‌آهن همراه شده است، فرصت مناسبی برای هند مهیا کرده است تا با تولید هر چه بیشتر فولاد، سهم بیشتری از بازارهای جهان را به خود اختصاص دهد. اگر چه فاصله تولید فولاد این کشور با چین، زیاد است، اما پتانسیل رشد تولید باثبات در هند، بار روانی کمبود عرضه و بالا رفتن قیمت در بازارهای جهانی را کنترل می‌کند و حداقل ثبات ذهنی را بر بازار حاکم می‌کند. برای نمونه افزایش ۲۴ درصدی استخراج سنگ‌آهن در NMDC، بزرگ‌ترین معدن سنگ‌آهن هند، نسبت به ماه قبل و افزایش استخراج سنگ‌آهن از معادن چاتیسگر (Chhattisgarh) و معادن شرکت کارناتاکا (Karnataka) می‌تواند دغدغه‌های تولیدکنندگان فولاد را در داخل کشور مرتفع کند.

 توسعه تجارت بر اساس رقابت

روند رو به رشد صادرات فولاد در ماه‌های اولیه سال‌جاری میلادی به دلیل وضعیت عرضه و تقاضا و قیمت‌های بین‌المللی، بسیاری از کارشناسان را نسبت به رکورد شکنی تولید فولاد امیدوار کرده است. استفاده مناسب هند از شرایط بازار بین‌المللی فولاد باعث شد تا این کشور به صادرکننده عمده فولاد در سپتامبر ۲۰۲۱ تبدیل شود و مازاد تجاری خالص ۹۴/ ۰ میلیون تن را ثبت کند. به نظر می‌رسد استراتژی هند، توسعه رقابت با قدرت‌های اقتصادی و صنعتی جهان و گسترش بازارهای هدف محصولات، ارتقای همکاری‌های دو و چند جانبه و همچنین استفاده از فرصت‌های پیش آمده در بازارهای بین‌المللی است. دور از ذهن نیست که این کشور با اتخاذ استراتژی تهاجمی ‌در دوران پساکرونا و افزایش صادرات به دنبال بازسازی چرخه تولید ـ صادرات ـ ارتقای اقتصادی باشد. بر اساس گزارش تحلیلی شورای ارتقای صادرات مهندسی (EEPC)، ارزش صادرات آهن، فولاد و محصولات فولادی هند در ماه سپتامبر به ۲/۲ میلیارد دلار رسید که ۱۳۶درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشت. در این ماه، آمریکا اولین مقصد صادرات کالاهای مهندسی باقی ماند که افزایش ۲/۱۲درصدی را نسبت به سپتامبر سال گذشته نشان می‌دهد. چین با رشد ۴۹ درصدی کل محموله‌ها نسبت به ماه‌های مشابه سال قبل، دومین بازار بزرگ برای محصولات هند بود. از سوی دیگر افزایش قیمت مواد اولیه به افزایش قیمت کالاهای صادراتی منجر شده است و تاثیر نامطلوب ناشی از آن بر شرایط تجارت (قیمت صادرات در مقایسه با قیمت نهاده) یکی از دلایل افزایش ارزش دلار در برابر روپیه است. اما کاهش ارزش روپیه همراه با رکود تولید در چین به صادرات هند کمک خواهد کرد. بحران انرژی چین و احتمال تعطیلی شرکت‌های چینی یا محدودیت‌های متناوب تولید، برای شرکت‌های هندی سودمند خواهد بود، زیرا تقاضا برای محصولات آنها در بازارهای داخلی و بین‌المللی افزایش می‌یابد. بر اساس اعلام موسسه رتبه‌بندی و تحقیقات هند (Ind-Ra) انتظار می‌رود بحران انرژی چین از نظر هزینه و تولید مزیت‌هایی برای شرکت‌های فولاد و مواد شیمیایی هند در بازارهای داخلی و بین‌المللی داشته باشد، زیرا کاهش عرضه در چین منجر به رشد تقاضا برای محصولات همسان هندی خواهد شد. هرچند این دو رقیب سنتی از منظر ژئواستراتژیک هر یک مزیت‌های خاص خود را دارند، اما خیز بلند هند برای تسخیر بازارهای بزرگ و کوچک عزم جدی این کشور را در مسیر رقابت اقتصادی به خصوص با چین نشان می‌دهد.

امری که با استقبال و البته حمایت آمریکا نیز همراه است و هر دو کشور تمایل چندانی نسبت به افزایش قدرت اقتصادی چین و عمق نفوذ این کشور ندارند. کاهش واردات فولادی در سال جاری از چین و همزمان افزایش آن از کشورهای حوزه آسیای جنوبی شرقی گامی ‌مهم در تصحیح موازنه تجاری ـ صنعتی این کشور با چین است هر چند به نظر می‌رسد این امر بیشتر تابع سیاست‌های مالی و صنعتی حاکم بر بازارهای جهانی باشد تا یک استراتژی مداوم. همکاری راهبردی هند و آمریکا، پاسخ چین را به همراه داشته است و حرکت این کشور به سمت تسخیر بازارهای اروپا به عنوان شریک سنتی آمریکا و بازار مهم محصولات هند، با چراغ سبز اروپا همراه شده است. این امر کلاف سردرگم رقابت صنعتی و اقتصادی دو کشور را باز هم پیچیده‌تر می‌کند. تنش‌های سیاسی هند با پاکستان و نزدیکی دولت عمران‌خان به چین می‌تواند بخشی از پازل رقابت منطقه‌ای دو کشور باشد. ابتکار پکن در ایجاد کریدور چین ـ پاکستان و سرمایه‌گذاری ۶۲ میلیارد دلاری این کشور، طرح توسعه نفوذ در افغانستان و تقابل ایدئولوژیک دولت حاکم بر افغانستان با هند در راستای همسویی با پاکستان، گزینه‌های هند برای توسعه رقابت را محدود کرده است. از جمله ابتکارات هند طرح توسعه بندری چابهار و سواحل مکران و نیز بهره‌برداری مناسب از اختلافات سیاسی چین و ترکیه بر سر منطقه مسلمان نشین سین‌کیانگ موجب نزدیکی این کشور به دو شریک سنتی چین است، راهبردی که برای ایران، هند و ترکیه می‌تواند مفید و سازنده باشد. پیشنهاد اخیر هند به ایران مبنی بر تهاتر نفت در برابر محصولات کشاورزی نشانه‌ای از تمایل این کشور برای گسترش مناسبات اقتصادی با ایران را دارد. اگر چه این اقدام می‌تواند ایران را با کاهش و عدم تامین ارز مواجه کند، اما در صورتی که چاره‌ای جز تهاتر نباشد، تغییر بخشی از تهاتر نفت با مواد اولیه سنگ آهن و سایر کامودیتی‌ها، به جای محصولات کشاورزی، تاثیر مهمی ‌بر تولید صنعتی کشور به خصوص فولاد خواهد داشت. از سوی دیگر طرح سوآپ معدنی افغانستان ـ ایران ـ هند می‌تواند مکملی مناسب برای طرح تهاتر هند باشد و زمینه لازم برای ورود ایران به بازارهای جهانی و منطقه‌ای را به‌رغم تحریم‌های اقتصادی فراهم کند. در حوزه صنعت فولاد، هند نیز با پیروی از چین طرح تغییر کوره‌های سنتی برای تولید فولاد سبز را به عنوان چشم‌انداز آینده خود مد نظر دارد و بنا ندارد که از عرصه بازارهای آینده و فناوری تولید بهینه فولاد عقب بماند.

افزایش احتمالی تقاضای فولاد در سال آینده میلادی در کنار کاهش صادرات چین در پی اتخاذ سایت‌های تولید فولاد سبز و متعاقب آن تمرکز این کشور بر پاسخ به نیازهای داخلی خود، فضایی روشن برای هند در حوزه صادرات فولاد ایجاد می‌کند. با توجه به چالش‌های چین در دریای جنوبی چین و نزدیکی هند به برخی از آن کشورها، این منطقه می‌تواند عرصه رقابت اقتصادی و صنعتی دو کشور باشد. از یک طرف همگرایی آمریکا، هند و کشورهای حوزه دریای جنوبی چین و رقابت‌های سیاسی ـ اقتصادی ژاپن و کره جنوبی و از طرف دیگر یارگیری چین از شرکای سنتی آمریکا و هند می‌تواند دو بلوک فولادی جدید را شکل دهد و بر رقابت دو کشور همسایه بیفزاید. ادامه تنش‌های سیاسی و اقتصادی موجود و افزایش ضریب انعطاف‌پذیری هند در عرصه رقابت اقتصادی، توسعه تکنولوژیکی این کشور و توان بالای جذب سرمایه در کنار توسعه و ارتقای زیرساخت‌های صنعتی، افق روشنی برای آینده صنعت فولاد هندوستان ترسیم می‌کند. هر چند که پیمودن چنین مسیری، سخت و پرچالش خواهد بود، ولی این کشور در سال‌های آتی می‌تواند شریک استراتژیک مناسبی برای کشورهایی نظیر ایران باشد.