آیا آب به درگیری‌ها کمک می‌کند و آیا جنگ‌های آینده بر سر آب خواهد بود؟
تغییر اقلیم یک تهدید چند برابر است که با دشوارتر شدن دسترسی به آب، خطر درگیری‌ها را افزایش می‌دهد. اما کشورها تمایلی به مبارزه با جنگ‌های آبی ندارند؛ تلاش‌های آنها برای رسیدگی به چالش‌های متقابل آب، می‌تواند کاتالیزوری برای صلح باشد.
چندین دبیر کل سازمان ملل متحد هشدار داده‌اند که جنگ‌های آینده بر سر آب خواهد بود، اما آیا در واقعیت، چنین خطری وجود دارد؟
هیچ تحقیقی برای حمایت از این‌که کشورها جنگ را برای گرفتن منابع آب از همسایگان خود انتخاب می‌کنند، وجود ندارد. برای آزمایش این فرضیه، آرون وولف، شیرا یوفه و همکارانش در دانشگاه ایالتی اورگان، حوضه‌های آب مشترک در جهان را تجزیه و تحلیل کردند تا ببینند آیا اختلاف‌های آبی، منجر به جنگ در قرن بیستم شده است یا خیر؟ در آن زمان، آنها حتی یک جنگ بر سر آب را پیدا نکردند. در عوض، به 149 معاهده امضا شده میان کشورها مربوط به آب، دست یافتند.
اما رابطه بین آب و درگیری‌ها در عصر تغییرات آب و هوایی، آن زمان پیچیده‌تر می‌شود که به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان یک افزایش‌دهنده تهدید تلقی شود. گرمایش زمین، احتمال وقوع بلایای طبیعی را افزایش می‌دهد و این، می‌تواند کشورها را بی‌ثبات کند. خشک‌سالی شدید و سیل نیز دسترسی به غذا و آب را دشوارتر می‌کند.
تحقیقات موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی، می‌تواند باعث کاهش 20 تا 40 درصدی در دسترسی به غذا و آب شود. این در حالی است که جمعیت کنونی جهان، به‌سرعت در حال افزایش است و انتظار می‌رود تا سال 2050 به 10 میلیارد نفر برسد که این امر، می‌تواند به تشدید رقابت بر سر آب و افزایش درگیری‌های اجتماعی و خشونت میان کشورها، دامن زند.
کمبود آب در مناطق شکننده و متاثر از درگیری، با بیشترین سرعت در حال افزایش است. از 17 کشور کم‌آب جهان 12 کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع شده‌اند. این منطقه که به‌طور نامتناسبی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته است، از جمعیتی با رشد سریع، نهادهای به‌نسبت ضعیف و سابقه درگیری بین کشورها و درون کشورها برخوردار است. بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا نیز از تخریب سریع محیط زیست از جمله کیفیت آب، رنج می‌برند.
حال، برای معکوس کردن این روندهای خطرناک چه می‌توان کرد؟
تحقیقات نشان می‌دهد که مدیریت پایدار منابع طبیعی، می‌تواند خطر درگیری‌های مسلحانه را کاهش دهد. با افزایش فشار بر دنیای طبیعی که جوامع بشری نیز بر آن تکیه دارند، مدیریت بهینه آب، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اگر کشورها نتوانند نحوه مدیریت آب را بهبود بخشند، ممکن است فاجعه‌ها، بیماری‌ها، گرسنگی و کمبود آب ایجاد شود. در طول همه‌گیری کووید19، روند رو به‌رشدی در جهان مشاهده شده که در آن باندهای جنایتکار، گروه‌های تروریستی و شبه‌نظامیان محلی به‌دنبال ارتقای موقعیت خود با بهره‌برداری از آسیب‌پذیری مردم و کنترل منابع آبی محلی هستند. اگر مردم به آب تمیز و سرویس‌های بهداشتی سالم دسترسی داشته باشند، کمتر طعمه گروه‌های خشن می‌شوند.
درک پیوندهای پیچیده بین آب و درگیری‌ها، مهم است. مخاطرات امنیت انسانی امروز، باید در اولویت توجه قرار گیرد، پیش از آن‌که تبدیل به تهدیدات امنیتی جهانی فردا شود.
اما آنچه در ج.ا.ا مشاهده می‌شود، این است که جمعیت باید در شرق کشور دو برابر شود و این یک نیاز فوری برای تأمین آب و زیر ساخت‌های انرژی است.
همچنین به دلیل ریل‌گذاری نامناسب گذشته در سیستم لوله‌کشی آب‌رسانی تک کانال برای آب شرب و آب شستشو و سایر مصارف شهری؛ امروزه چالش‌هایی قابل رفع وجود دارد.
اما آنچه باعث هشدار قرمز است این است که به دلیل رعایت تحفظات مربوط به پدافند غیرعامل، برخی صنایع، جانمایی خاص دارند و همزمان با رشد جمعیت در مراکز صنعتی و ارتقاء سبک و سطح زندگی، به‌لحاظ بهداشتی، مصرف آب، افزایش می‌یابد و نیاز به تأمین آب پایدار را دو چندان می‌کند و ممکن است فقر آب منجر به تنش‌های اجتماعی، بین شهری، قومیتی و … شود.
همچنین از آنجا که شرکت‌های بزرگ صنعتی که در خط مقدم جنگ اقتصادی هستند، به‌نظر می‌رسد که آبی که به شرکت‌های صنعتی می‌رسد نیز حکم آب شرب اقتصاد کشور را داشته باشد که بدون آن ممکن است اقتصاد از حرکت بیاستد. بنابراین مسأله آب یک اولویت همه جانبه برای کشور بوده و شایسته است که نیروهای مسلح، برای حفظ نظام در آینده‌ای نه چندان دور مسأله آب را در اولویت قرار داده و دانشمندانی تراز اول را به‌خدمت گیرند تا بر تکنولوژی‌های پیشرفته مانند هارپ برای گداخت یونیسفر و یا آب‌شیرین‌کن‌های هسته‌ای احاطه یابد. چراکه ارتش‌های آینده متشکل از دانشمندانی است که با احاطه بر تکنولوژی‌های خاص قدرت بازدارندگی نظامی و احیای حیات اجتماعی دارند.
امروزه آب شرب، کشاورزی و بهداشت، با آب مصرف شده برای صنعت، از نظر اولویت، برابری می‌کند. بدین مفهوم که آب مصرف شده برای صنعت هم، تولید ثروتی می‌کند که در شرایط جنگ اقتصادی از روش‌های دیگر ممکن نیست.
به هر حال در همین زمان که مذاکرات وین در حال انجام است، به‌نظر می‌رسد، علاوه بر مسائل مربوط به رفع تحریم‌ها؛ همزمان باید راه‌اندازی آنی نیروگاه‌های هسته‌ای برای تأمین آب و انرژی پایدار مورد مطالبه باشند؛ که اگر دولت بعد آمریکا مجدد بدعهدی نمود مشکلات فعلی تکرار نشود. همچنین نیروهای مسلح باید به ایجاد سازمان دانشمندان در علوم فوق پیشرفته اقدام نماید.
به امید روزی که مردم از تلاش‌های بی‌وقفه حاکمیت برای تامین امنیت پایدار، بهره بیشتری ببرند و تلاش‌ها به ثمر برسد.
سر مقاله ویژه‌نامه انتقال آب ماهنامه عصر سرعت مهندس علی رجبی ابهری
