عصر سرعت: یکی از علل اولیه ساخت سد زاینده‌رود تامین آب ذوب آهن بوده اما این صنعت الان بیشتر از پساب‌ها و بازچرخانی آب استفاده می‌کند.
دکتر حمیدرضا فولادگر، نماینده سابق مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، در خصوص جایگاه صنعت فولاد در اقتصاد کشور در مصاحبه با خبرنگار «اطلس اقتصاد» گفت: سهم صنایع فولادی به‌طور خاص و صنایع معدنی به‌طور کلی در تولید ناخالص ملی کشور، سهم اندکی است. به‌طوری که می‌توان گفت اگر چه ایران یکی از کشورهای دارای ذخایر غنی معدنی در دنیا است و بیش از ۶۰ ماده معدنی در کشور اکتشاف شده، اما سهم معادن در تولید ناخالص ملی تا مدت‌ها زیر یک درصد بود و در چند سال گذشته با تلاش‌هایی که صورت گرفت، اندکی از یک درصد بالاتر رفت و الان سهم معدن در تولید ناخالص ملی حدود ۱.۳ درصد (یک و سه دهم درصد) است.
وی در تشریح این سهم اندک گفت: مجموع این ۶۰ ماده معدنی و ذخایر چند میلیارد تنی آن که بین ۵۰ تا ۶۰ میلیارد تن برآورد می‌شود و میزان قطعی آن حدود ۳۰ میلیارد تن است که صنایع معدنی وابسته مانند فولاد، سپس مس و پس از آن آلومینیوم و نیز کانی‌های غیرفلزی، حدود ۵ الی ۶ درصد در تولید ناخالص ملی سهم دارد و این برای کشوری مثل ایران که دارای ذخایر برآوردی حدود ۳۰ میلیارد تن از ۶۰ ماده معدنی، اعم از فلزی و غیرفلزی است، بسیار اندک است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این سهم اندک در حالی است که اگر بخواهیم در اقتصاد کشور، جایگزینی برای نفت داشته باشیم، باید سراغ معدن و صنایع معدنی برویم؛ البته این به آن معنا نیست که نفت کنار گذاشته شود، بلکه باید خام‌فروشی نفت کاهش پیدا کند، به گونه‌ای که بتوان آن را در زنجیره ارزش، به محصولات میانی تبدیل کرده و ارزش افزوده آن در صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی احصا شود تا آن که روزی برسد که نیازی به خام فروشی نفت نباشد. اما در حال حاضر، این زنجیره ناقص است و کماکان بخش قابل توجهی از بودجه کشور به فروش نفت وابسته است؛ در حالی که در اقتصاد مقاومتی، بحث کاهش خام‌فروشی نفت و معادن تاکید شده. بنابراین نخست باید معادن، جایگزین نفت شود یا به‌عنوان دومین منبع درآمدی ایران پس از نفت قرار گیرد. پس از آن گردشگری و صنایع دستی و نیز سواحل چندهزار کیلومتری جنوب و شمال است که باید مورد توجه و بهره‌برداری قرار گیرد. این‌ها همه امکاناتی است که به‌تنهایی شاید برای توسعه و پیشرفت یک کشور کافی باشد که خداوند همه را با هم به ما داده است.
دکتر فولادگر تصریح کرد: حال اگر قرار باشد که معادن به عنوان دومین منبع و جایگزین نفت در اقتصاد مقاومتی باشد، نباید با خام فروشی، همان بلایی بر سر معادن بیاید که بر سر نفت آمد. قطعاً خام فروشی معادن به‌صورت سنگ آهن یا سایر فلزات یا حتی سنگ‌های غیرفلزی که مثلاً در ساختمان‌ها استفاده می‌شود ـ و امروز منبع درآمد خوبی از صادرات آن حاصل شده است، ـ به‌معنی بر باد دادن ذخایر معدنی است. لذا در بخش معدن باید به تکمیل زنجیره ارزش اهتمام داشت. زمانی این موضوع مطرح بود که تا زمان تکمیل صنایع فولادی در کشور، می‌توان مقداری سنگ آهن را به طور خام صادر کرد، اما اکنون با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه صنعت فولاد، بهانه، مرتفع شده است.
عضو هیات‌مدیره شرکت تحقیق، طراحی و تولید موتور ایران خودرو (ایپکو) درباره سهم صنعت فولاد در بازار داخلی و خارجی گفت: هرچند جایگاه کنونی صنعت فولاد ایران در بازار داخلی و خارجی نسبتا خوب است، اما اصلاً در حد مطلوب نیست. چرا که پروژه‌های عمرانی و ساختمانی کشور به‌خاطر شرایط رکود، نیمه فعال است و بخش زیادی از محصولات پایین‌دستی فولاد کشور مثل تیرآهن، میلگرد و پروفیل، مصرف نمی‌شوند. بنابراین صنایع مذکور بخشی از تولیدات خود را برای جبران به بازارهای جهانی صادر می‌کنند، اما صادر کردن به این معنا نیست که به تولید کننده داخلی عرضه نمی کنند بلکه باید به گونه ای برنامه ریزی شود که بازار صادرات نیز از دست نرود. همچنین برای کنترل بازار داخلی و توزیع و قیمت گذاری از شیوه هایی نظیر بورس می توان استفاده کرد که با یک مدیریت صحیح و با استفاده از ظرفیت های خود تولیدکنندگان و انجمن‌های صنفی آن‌ها مشکلات حل شود.
وی درمورد بازارهای خارجی گفت: ایران به لطف خدا بازار صادراتی خوبی در صنعت فولاد به دست آورده است که نباید آن را از دست بدهد ولی این میزان کافی نیست. ما باید سهم خود را هم در بازار داخل و هم خارج بالا ببریم و محصولات مختلفی عرضه کنیم چه به صورت فولاد خام و شمش و چه محصولات اولیه و میانی بیشتر از این کنیم چه در تولید ورق، که مهمترین تولید کننده آن فولاد مبارکه است، چه در مورد فولادهای ساختمانی مانند میلگرد و تیرآهن و چه به صورت شمش تختال یا شمش بیلت و بلوم یا اسلب که مصارف خاص خود را دارند و حتی به صورت ورق نورد گرم یا شمش های دیگر.
عضو هیئت رئیسه اتاق تعاون استان اصفهان در مورد اهمیت شرکت‌های فولادی در برنامه‌های توسعه و پیشرفت کشور گفت: از آن جا که ایران یک کشور معدنی است و در صنایع معدنی حرفی برای گفتن دارد، قطعاً فولاد، نقش اساسی در توسعه و پیشرفت کشور دارد، به گونه‌ای که باید بخش عمده‌ای از راهبرد توسعه کشور، راهبرد توسعه صنعتی باشد و در آن، صنایع معدنی و فولاد حتماً باید دیده شود؛ اما این مستلزم به‌کارگیری طرح‌های استراتژیک در حوزه توسعه معادن و صنایع معدنی و به‌طور خاص، فولاد است.
دکتر فولادگر درباره استفاده از تکنولوژی‌های روز در صنایع فولاد گفت: صنعت فولاد ایران با این که در مقایسه با کشورهای منطقه، از قدمت بیشتری برخوردار است، اما توانسته از تکنولوژی‌های روز دنیا و نیز از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی استفاده کند. در توضیح بیشتر، باید گفت که در دنیا عمده تولید فولاد از همان روش قدیمی یعنی ریخته‌گری از طریق چدن صورت می‌گیرد؛ به این معنی که این روش منسوخ نشده است. چون عمده کشورها گاز ندارند. اما فولاد در کشور ما که از موهبت گاز برخورداریم، به شیوه احیای مستقیم ذوب می‌شود و فولاد تولید می‌شود. خوشبختانه می‌توان گفت که فولاد مبارکه از فناوری روز دنیا و نیز ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان داخلی به‌خوبی استفاده می‌کند و از دانش آموختگان حوزه های مهندسی معدن، مهندسی صنایع، مهندسی متالوژی، مهندسی مکانیک، مهندسی برق و سایر رشته‌های مرتبط، به‌خوبی بهره می‌برد. پیشرفت برخی شرکت‌های دانش بنیان در سالیان اخیر، آن‌ها را به جایی رسانده که خودشان فولادساز شده‌اند این پیشرفت‌ها باعث دلگرمی است.
وی ادامه داد: بهره‌گیری از فناوری‌های روز در مراحل مختلف زنجیره تولید فولاد از استخراج و انتقال سنگ آهن، زغال سنگ و مرحله کک‌سازی، ریخته‌گری، فولادسازی و کانورتور، شمش‌ریزی و نهایتا نورد، بسیار حیاتی است و خوشبختانه در این سال‌ها صنعت فولاد در این زمینه پیشرفت چشم‌گیری داشته و به‌طور مثال در بخش عملیات تکمیلی و همچنین ساخت محصولات متنوع مثل صنعت ریلی، تحولی در ذوب آهن ایران ایجاد شده که این باید حتما ادامه پیدا کند. فولاد مبارکه هم در بخش ورق، تنوع خود را افزایش داده و علاوه بر تولید ورق‌های نوردی گرم و سرد، هم‌اکنون ورق‌های رنگی، قلع‌اندود، گالوانیزه و ورق خوردو تولید می‌کند و این در حالی است که تولید ورق‌های آلیاژی و استنلس استیل یا ورق‌های ضدزنگ فولادی را هم در دستور کار دارد.
عضو سابق شورای پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس، در مورد مصرف انرژی و به طور خاص مصرف آب در صنایع فولاد به خبرنگار «اطلس اقتصاد» گفت: بخش مهم دیگری که استفاده از تکنولوژی را برجسته می‌کند، حوزه مصرف انرژی و اتوماسیون است. صنعت فولاد یک صنعت انرژی‌بر در هر سه حوزه آب، برق و گاز است. به‌طور مثال در فولاد مبارکه، که به فناوری روز مجهز است، از گاز به‌عنوان خوراک استفاده می‌شود، اما در روش قدیمیِ کوره بلند که در شرکت ذوب‌آهن صورت می‌گیرد، گاز کمتری مصرف می‌شود. بنابراین گاز، یکی از منابع مصرفی عمده انرژی در صنعت فولاد است. برق نیز، با هر روشی که فولاد تولید شود، یکی از منابع اصلی انرژی است و مصرف آب هم که قطعا جایگاه بالایی دارد؛ چراکه صنعت فولاد صنعت آب‌بری است.
فولادگر در ادامه یادآور شد: از ابتدا، بیشتر صنایع فولادی ایران در مناطق حاصل‌خیز و نزدیک به رودخانه راه‌اندازی شد که در خوزستان و اصفهان، این امر به‌خوبی قابل مشاهده است. شاید بتوان گفت که در هنگام راه‌اندازی این صنایع، شرایط سخت آبی آینده، پیش‌بینی نشده بود. شاید حتی مردم ندانند که در زمانی که روس‌ها در اصفهان ذوب‌آهن اصفهان را راه انداختند، این شرکت، یکی از دارندگان حق آب‌های سد زاینده‌رود در زمان احداث آن بوده و در حقیقت، یکی از از علل ساخت سد زاینده‌رود علاوه بر مصرف شرب و کشاورزی، تامین آب ذوب‌آهن بوده است. یعنی شرکت ذوب‌آهن در آب زاینده‌رود به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی، سهم دارد. برخلاف بزرگ‌نمایی‌ها و آمارهای اشتباهی که ارائه می‌شود و طبق آخرین آماری که از مسئولین سازمان آب گرفته‌ایم، مجموع صنایع استان اعم از فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، نیروگاه، پتروشیمی، پالایشگاه و صنایع دیگر ۶۶ میلیون متر مکعب قرارداد مصرف آب دارند که الان ۴۴ میلیون متر مکعب آن را استفاده می‌کنند و همین دو صنعت فولادی در سال‌های گذشته با روش بازچرخانی و استفاده از پساب‌ها، برداشت خود را از زاینده‌رود کاهش داده و در آینده نیز هیچ آبی از زاینده‌رود به آن‌ها تعلق نخواهد گرفت. چرا که طبق مصوبه شورای عالی آب، صنایع، باید از پساب‌ها و روش بازچرخانی آب استفاده کنند و در همین شرایط، فولاد مبارکه برای صرفه‌جویی در مصرف آب، در پروژه‌های شیرین کردن آب‌های شور و انتقال آب از خلیج فارس سهیم شده است. بنابراین درآینده، برای هر صنعت فولادی که طراحی واحداث می‌شود، پیش‌بینی تامین آب، بسیار حیاتی است. باید در نظر داشت که در شرایط فعلی، برداشت آب ذوب‌آهن و فولاد مبارکه، نه‌تنها از میزان کنونی فراتر نخواهد رفت، بلکه کاهش خواهد یافت. البته نباید از ذکر این نکته گذشت که فولاد مبارکه در این چند سال، از پساب‌های خود استفاده کرده و حتی از تصفیه‌خانه‌های اطراف، پساب خریده و یا با روش بازچرخانی و استفاده چندباره از آب، مصرف آب خود را کاهش داده و علاوه بر این در پروژه انتقال آب از خلیج فارس هم سهیم شده است. به هر حال مصرف انرژی در صنعت فولاد بحث مهمی است و در توسعه صنعت فولاد کشور در آینده، نقش اساسی دارد و باید به آن توجه جدی شود.
