ماده اولیه کارخانه آلومینا جاجرم در حالی از خارج کشور تامین می‌شود که معدن تاش شاهرود دارای بوکسیت با عیار بالا است؛ اما وجود برخی موانع باعث عدم بهره‌مندی از این ظرفیت شده است.
تولید؛ کلید واژه‌ای که سال‌هاست از سوی مقام معظم رهبری به عنوان تنها راه برون رفت از مشکلات اقتصادی مطرح می‌شود و کم و بیش طی دهه اخیر اقداماتی در این راستا شده است.
سال‌هایی این مسیر سرعت بیشتری داشته و در برخی سال‌ها به دلیل ناکارآمدی دولت، با کاهش تولید و ورشکستگی کارخانه‌ها مواجه بودیم. اما نباید از نمونه‌های موفق تولید در کشور چشم پوشی کرد؛ کارخانه‌هایی که علی رغم مشکلات ریز و درشت، توانسته اند روند تولید خود را حفظ کرده و حتی گسترش دهند.
یکی از این واحد‌های تولیدی موفق، کارخانه آلومینا جاجرم است؛ کارخانه‌ای که نمونه آن را در خاورمیانه نداشتیم و اکنون مقصد اردو‌های راهیان پیشرفت دانشجویی نیز قرار گرفته است.
به علت خواص منحصر به فرد فلز آلومینیوم و استراتژیک بودن این فلز در دنیا، روز به روز استفاده از آن در بسیاری از صنایع و به خصوص صنایع با تکنولوژی بالا، گسترده‌تر شده و نیاز بازار جهانی به مصرف این فلز افزایش چشمگیری یافته است.
با توجه به هدف‌گذاری تولید ارقام بالایی از این فلز در برنامه‌های توسعه‌ای کشور و احداث چند کارخانه تولید شمش آلومینیوم اهمیت تولید این فلز استراتژیک بیشتر مشخص می‌شود.
آلومینای جاجرم؛ تنها تولیدکننده پودر آلومینا در ایران
ماده اولیه و اصلی جهت تولید این فلز، اکسید آلومینیوم AL2O3 با درصد خلوص بالا بوده و تنها تولیدکننده پودر آلومینا در کشور، شرکت آلومینای ایران (مجتمع جاجرم) می‌باشد.
مطالعات اکتشافی زمین‌شناسی معادن بوکسیت جاجرم که در ۱۰ کیلومتری شمال شرق جاجرم در استان خراسان شمالی واقع شده نشان دهنده این حقیقت بود که میزان ذخیره و کیفیت بوکسیت جاجرم به اندازه کافی مناسب است که ایجاد کارخانه تصفیه آلومینا را توجیه می‌کند.
این کارخانه که به صورت مستقیم بیش از ۲ هزار و به صورت غیر مستقیم هزاران شغل را در خراسان شمالی ایجاد کرده، ماده اولیه حدود ۲۰۰ کارخانه کشور را تامین می‌کند؛ از این رو ادامه فعالیت این مجموعه امری مهم و حیاتی بوده و باید موانع و مشکلات سر راه آلومینا جاجرم مرتفع شود.
طی این سال‌ها و برداشت‌های پیوسته از معادن جاجرم، معادن این منطقه را با کمبود مواجه کرده است و طبعا باید به دنبال معادن دیگری در سطح کشور برای تامین ماده اولیه این کارخانه باشیم.
چالش‌های محیط زیستی برای فعالیت معدن تاش
معدن بوکسیت تاش، واقع در استان سمنان با عیار بسیار بالا و ویژه می‌توانست گزینه مناسبی برای این امر باشد لذا بهره‌برداری از آن آغاز شد؛ اما به یکباره و با فعالیت برخی گروه‌هایی تحت عنوان دوست داران محیط زیست، تنش‌های اجتماعی در این محل به وجود آمد و شورای تامین سمنان در سال ۹۸ مصوبه‌ای مبنی بر توقف موقت برداشت از این معدن را صادر کرد.
این معدن در فاصله ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان شاهرود قرار دارد. در این منطقه زون بوکسیتی با امتداد شمال غرب ـ جنوب شرق بر روی رسوبات کربناته تریاس (الیکا) قرار گرفته است.
از زمان توقف فعالیت معدن تاش، کارخانه آلومینا جاجرم که کارخانه ملی محسوب شده و فایده آن به بیش از ۲۰۰ کارخانه دیگر در سراسر ایران می‌رسد، مجبور شده ماده اولیه خود را از خارج کشور تامین کند؛ اقدامی که به شدت هزینه تولید را افزایش می‌دهد و افزایش هزینه تولید به معنی افزایش قیمت محصول نهایی است.
طی سال‌های اخیر و پس از توقف برداشت از معدن تاش، گفتگو‌های متعددی پیرامون باز شدن این گره بین مسئولان انجام شده است؛ گفتگو‌هایی که گاه از تعامل دور بوده و باعث بیان سخنان تند و تیز شده است؛ حرف‌هایی که یقینا نه تنها به حل مشکلات کمک نخواهد کرد بلکه گره کور این موضوع را محکم‌تر می‌کند.
از جمله اقدامات انجام شده، طرح این موضوع در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی بود که پس از آن منجر به اظهار نظر محمد وحیدی، نماینده بجنورد در مجلس در فضای رسانه‌ای شد؛ این موضوع باری دیگر باعث بیانات تند دو طرف در این حوزه شد و عملا باری دیگر گره ماجرا افزایش یافت.
این درحالی است که سید محمد پاکمهر، نماینده بجنورد در مجلس شورای اسلامی طی نشست خود با اصحاب رسانه از رایزنی‌های خود برای حل مشکلات معدن تاش خبر داد و گفت: بنا بود قراردادی برد برد بین آلومینا و استان سمنان منعقد شود تا هر دو طرف به خواسته‌های خود برسند.
وی افزود: بنا بود آلومینا تعهداتی برای انجام مسئولیت اجتماعی در سمنان بپذیرد تا کار پیش رود؛ اما به یکباره موضوعاتی رسانه‌ای شد و مشکلات افزایش یافت؛ به صورت کلی این موضوع باید در فضایی آرام و گفتگو محور حل شود و از طریق اظهارات رسانه‌ای موضوع به سرانجام نخواهد رسید.
نظر مرکز پژوهش‌های مجلس درباره برداشت از تاش
از سوی دیگر ۳۱ خرداد ماه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار پیامی نسبت به موضوع برداشت از معدن تاش واکنش نشان داد.
در این پیام آمده است:
با توجه به هدف گذاری تولید ارقام بالای فلز آلومینیوم در برنامه‌های کشور و احداث چند کارخانه تولید شمش آلومینیوم، اهمیت تأمین مواد اولیه این فلز راهبردی بیشتر مشخص می‌شود. معدن تاش، به دلیل دارا بودن بیش از یک سوم ذخایر بوکسیت شناخته شده، در حال حاضر ازجمله مهم‌ترین معادن بوکسیت کشور محسوب می‌شود. با این حال پروانه بهره‌برداری این معدن در سال ۱۳۹۸، به سبب نگرانی‌های اجتماعی از آلودگی‌های زیست محیطی حاصل از استخراج و بروز برخی منازعات محلی تمدید پروانه با دستور شورای تأمین استان تمدید نشد.
به طور کلی مهم‌ترین نگرانی‌های موجود درباره فعالیت معدن، در خصوص آلودگی آب و تخریب منابع آبی و تبعات ناشی از آن نظیر تأثیر این فعالیت‌ها بر آب‌های سطحی، تغییر جریان آب‌های سطحی و سیل خیزی منطقه است.
با توجه به اقدام‌های اصلاحی و تمهیدات صورت گرفته شرکت آلومینای ایران پس از سال ۱۳۹۸ (مانند تدوین طرح احیا و بازسازی، احداث سازه‌های آبخیزداری و…) و تأییدات مراجع قانونی و نظارتی و همچنین به منظور جبران خسارت‌های ناشی از بسته ماندن این معدن، پیشنهاد می‌شود، بازگشایی معدن ازسوی مسئولان ذی ربط با در نظر گرفتن توصیه‌های این گزارش مبتنی بر نظارت‌های پسینی بر عملکرد زیست محیطی معدن (مانند الزامات محل دپوی باطله، غلظت عناصر سمی در آب‌های زیرزمینی، احداث و تقویت سازه‌های کاهش زیان باری سیل و …) مورد بررسی مجدد قرار گیرد.
منبع: خبرگزاری دانشجو و ماین نیوز
