سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) یکی از نکات مهم در سیاست‌گذاری‌های حمایت از فرزندآوری را «توجه به رفاه و تامین اجتماعی، به جای حمایت‌های کوتاه‌مدت» عنوان کرد و توضیح داد: خانواده در درون یک دایره بزرگتری به اسم اجتماع تعریف شده است، فرد باید چشم‌انداز روشن و مشخصی در حوزه خانه‌دار شدن، ثبات شغلی، درآمد کافی و … داشته باشد. بنابراین بهتر است به جای ارائه تسهیلات و امتیازات موقت که حالت مُسکن دارند، به سیاست اجتماعی و تقویت دولت رفاه و تامین اجتماعی و حمایت‌های طولانی‌مدت اهتمام ورزید.
ابراهیم شیرعلی در مورد سیاست‌ها و الزامات فرزندآوری، گفت: کشور ما درحال سپری کردن تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی است و در فرآیند این تغییرات، مدرنیزاسیون و رسیدن به توسعه با مسائل و مشکلات اجتماعی مختلفی روبروست؛ یکی از این مسائل «موضوع فرزندآوری و مساله جمعیت» است و این مساله از نگاه ساختاری ـ کارکردی تهدیدی بر موجودیت خانواده به عنوان بنیاد جامعه سالم محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه بر اساس آمارها و شواهد در چند سال اخیر موضوع فرزندآوری و جمعیت به مرور درحال تبدیل شدن به مساله جدی در کشور است، گفت: بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، میزان باروری به ۱.۶۷ فرزند کاهش پیدا کرده است و این میزان پایین‌تر از سطح جانشینی است. همچنین در سال ۱۳۷۵ به ازای هر ۱۰۰ ازدواج، حدود ۹ طلاق ثبت شده است. این عدد در سال ۱۳۹۷ برابر با ۳۳ طلاق بوده است؛ یعنی به ازای هر ۱۰۰ ازدواج ۳۳ طلاق ثبت شده است.
سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با بیان اینکه همچنان عمومیت ازدواج؛ یعنی نسبت افرادی که تا سن ۵۰ سالگی ازدواج می‌کنند، بالا است، گفت: با این وجود یکی از ابعاد مهم تحولات حوزه خانواده افزایش سن ازدواج جوانان است. یعنی درصد زیادی از جوانان در سالیان اخیر، دوران تجرد طولانی‌تری را تجربه می‌کنند. بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۵ متوسط سن تجرد، سن اولین ازدواج زنان از ۱۸.۳ به ۲۳.۴ و برای مردان از ۲۴.۹ به ۲۶.۷ سال رسیده است.
وی درباره افزایش درصد جمعیت سالمندان در کشور، گفت: آمارهای جمعیتی نشان می‌دهد در سال ۱۳۵۵ حدود ۵ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دادند که این جمعیت تقریباً به ۱۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان در سال ۱۴۲۱ به ۲۰ درصد افزایش پیدا کند. در یک برآورد دیگر پیش‌بینی می‌شود نسبت سالمندی (تعداد افراد بالای ۶۵ سال نسبت به جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور) افزایش پیدا کند و در سال ۱۴۲۸ به ۲۹.۳ درصد خواهید رسید.
شیرعلی با بیان اینکه آمارها و شواهد موجود و نیز تحولات اخیر در حوزه ازدواج و طلاق، جامعه را دچار مساله کرده است؛ گفت: این موضوع ابعاد و زوایای مختلف و پیچیده‌ای دارد. یکی از این زوایا و سویه‌ها، تحلیل سیاست‌های جمعیتی و اجتماعی است که توسط نهاد دولت به عنوان مهم‌ترین نهاد و کارگزار تدوین و اجرای سیاست‌های اجتماعی در مساله جمعیت و فرزندآوری درحال حاضر جریان دارد.
تمایل به فرزندآوری کم‌وبیش میان جوانان و زوجین وجود دارد
وی با تاکید بر اینکه عمومیت ازدواج همچنان در جایگاه قابل قبولی قرار دارد، خاطر نشان کرد: به نظر می‌رسد تمایل به فرزندآوری کم‌وبیش میان جوانان و زوجین وجود دارد و تقریباً بی‌فرزندی به عنوان ایده‌آل باروری بین افراد قلمداد نمی‌شود.
سرپرست مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در مورد داده‌های مؤید این موضوع، گفت: مطابق با نظرسنجی ملی ایسپا در دی‌ماه ۱۴۰۰، با جامعه آماری افراد بالای ۱۸ سال کل کشور، ۶۸ درصد کل افراد و ۶۶ درصد جوانان (۱۸ تا ۲۹ سال) داشتن فرزند را موجب خوشبختی زوجین می‌دانند. یا نتایج پیمایش ملی ایسپا در زمستان ۱۴۰۱ با جامعه آماری زنان در سن باروری (۱۵ تا ۴۹ سال) و مردانی که همسران در سن باروری دارند، نشان می‌دهد ۷۸.۶ درصد از آنها داشتن فرزند را باعث خوشبختی زوجین می‌دانند. یا در همین پیمایش نشان می‌دهد ۵۸ درصد از زنان در سن باروری و مردانی که همسران در سن باروری دارند که درحال حاضر هیچ فرزندی ندارند، تمایل به فرزندآوری دارند.
وی افزود: این رقم برای افرادی که یک فرزند دارند ۳۹ درصد، برای افرادی که دو فرزند دارند ۱۶.۴ درصد و برای افرادی که ۳ یا بیشتر فرزند دارند، تقریبا ۱۳ درصد است. یا در همین پیمایش سؤال شده است «اگر تمام شرایط ایده‌آل برای داشتن فرزند فراهم باشد، شما تمایل به داشتن چند فرزند خواهید داشت؟» پاسخگویان یعنی زنان و مردان میانگین ۳.۳ فرزند را بیان کرده‌اند.
شیرعلی اظهار کرد: اگرچه عمومیت ازدواج بالاست و تمایل به فرزندآوری در بعد ذهنی و نگرشی کم و بیش بین جوانان و زوجین وجود دارد، اما در عین حال در آینده با توجه به ارقام و اعداد بیم آن هست که عمومیت ازدواج کاهش یابد و افزایش نسبت تجرد قطعی و نیز افزایش تمایلات و نگرش‌های ناهمسو با فرزندآوری را شاهد باشیم.
همه‌چیز اقتصادی نیست
سرپرست ایسپا با اشاره به اهمیت سیاست‌گذاری با توجه به نتایج نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها در این زمینه، گفت: باید توجه داشت که «همه‌چیز اقتصادی نیست و توجه به تنوع، تکثر و ناهمگونی ضروری است». نتایج پیمایش ملی ایسپا در زمستان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، ۷۸.۶ درصد از زنان در سن باروری و مردانی که همسران در سن باروری دارند، معتقدند داشتن فرزند باعث خوشبختی زوجین می‌شود. این عدد با افزایش هزینه ماهیانه فرد در خانوار کاهش می‌یابد.
وی ادامه داد: ۸۷.۲ درصد از افرادی که سرانه هزینه ماهیانه آنها در خانوار ۲ میلیون تومان و پایین‌تر است، بیان داشتند داشتن فرزند باعث خوشبختی زوجین می‌شود. این رقم بین افراد با سرانه هزینه ماهیانه بین ۲ تا ۳ میلیون تومان ۸۴.۴ درصد و برای افراد با سرانه هزینه ماهیانه بالای ۳ میلیون تومان ۷۲.۵ درصد است. همچنین با افزایش سرانه هزینه فرد در خانوار (هرچه میزان هزینه فرد افزایش پیدا می‌کند) میزان درصد ایده‌آل بی‌فرزندی و تک‌فرزندی افزایش می‌یابد.
وی افزود: همچنین ۲۶.۴ درصد از افرادی که سرانه هزینه ماهیانه آنها ۲ میلیون تومان و کمتر است، معتقدند ارائه تسهیلات بانکی به ازای تولد فرزند، درحد زیاد در تمایل افراد به فرزندآوری مؤثر است. این عدد برای افرادی که بین ۲ تا ۳ میلیون تومان سرانه هزینه ماهیانه خانوار آن‌هاست، ۱۵.۷ درصد و برای افراد با سرانه هزینه ماهیانه بالای ۳ میلیون تومان ۱۰.۴ درصد است.
شیرعلی در مورد ارائه وام ودیعه مسکن و تمایل به فرزندآوری، توضیح داد: همچنین ۳۷.۷ درصد از افرادی که سرانه هزینه ماهیانه آنها ۲ میلیون تومان و کمتر است، معتقدند ارائه وام ودیعه مسکن، به میزان زیادی در تمایل افراد به فرزندآوری مؤثر است. این عدد برای افرادی که بین ۲ تا ۳ میلیون تومان سرانه هزینه ماهیانه خانوار آن‌هاست، ۲۷.۹ درصد و برای افراد با سرانه هزینه ماهیانه بالای ۳ میلیون تومان ۱۹.۷ درصد است.
ضرورت توجه به رفاه و تامین اجتماعی، به‌جای حمایت‌های کوتاه‌مدت
سرپرست ایسپا در مورد تاثیر حمایت‌ها و تسهیلات دولتی در فرزندآوری، گفت: معنای این اعداد و ارقام این است جدای از اینکه دولت آیا توان و بنیه اقتصادی لازم را برای ارائه تسهیلات و امتیازات اقتصادی در جهت حمایت از خانواده و فرزندآوری دارد، حمایت‌ها و تسهیلات دولتی موجود بیشترین تاثیر را روی طبقات پایین و متوسط و گروه‌های پایین درآمدی دارد. به بیان دیگر سیاست‌های تشویقی حوزه فرزندآوری اثربخشی کمتری در طبقات بالاتر دارند. در این طبقه که مسائل اقتصادی کمتر است، با این حال میل و گرایش به فرزندآوری در میان آنها کمتر است.
شیرعلی، نکته مهم دیگر را «توجه به رفاه و تامین اجتماعی، به جای حمایت‌های کوتاه‌مدت» عنوان کرد و توضیح داد: خانواده در درون یک دایره بزرگتری به اسم اجتماع تعریف شده است و در اجتماع است که باید نسبت به آینده احساس امنیت و ثبات داشته باشد. فرد باید چشم‌انداز روشن و مشخصی در حوزه خانه‌دار شدن، ثبات شغلی، درآمد کافی و … داشته باشد. بنابراین بهتر است به جای ارائه تسهیلات و امتیازات موقت که حالت مُسکن دارند، به سیاست اجتماعی و تقویت دولت رفاه و تامین اجتماعی و حمایت‌های طولانی‌مدت اهتمام ورزید.
وی در توضیح این موضوع به نتایج نظرسنجی‌ها و پیمایش‌های ملی اشاره کرد و گفت: در طرح پیمایش ملی ایسپا در زمستان ۱۴۰۱، ۸۹.۴ درصد مردانی که همسران در سن باروری دارند و ۸۹.۳ درصد زنانی که در سن باروری هستند که تمایل به فرزندآوری ندارند، بیان کردند به میزان زیادی از تامین آینده فرزندان جدید نگران هستند. یا در همین پیمایش ۴۸.۱ درصد مردان و ۳۴.۵ درصد زنان که تمایل به فرزندآوری ندارند، بیان کردند در صورت بهتر شدن وضعیت اقتصادی جامعه صاحب فرزند خواهند شد.
وی ادامه داد: ۷۵.۴ درصد از مردان و ۶۸.۳ درصد از زنانی که تمایل به فرزندآوری ندارند، به میزان زیادی نداشتن مسکن مناسب را دلیل عدم تمایلشان به فرزندآوری اعلام کردند. از سوی دیگر ۸۵.۶ درصد از مردان و ۸۵ درصد از زنان که تمایل به فرزندآوری ندارند، گفتند به میزان زیادی آوردن فرزند مشکلات اقتصادی آنها را افزایش می‌دهد. ۷۹.۵ درصد مردان و ۸۱.۱ درصد از زنان به میزان زیادی گفتند دلیل عدم تمایل آنها به فرزندآوری هزینه‌های بالای بارداری و فرزندآوری است.
سرپرست ایسپا «توجه بیشتر سیاست‌گذار و برنامه‌ریز به برخی از سویه‌های نگرشی ناهمسو با فرزندآوری» را نکته مهمی دانست و توضیح داد: برخی از نگرش‌ها به صورت مستقیم و برخی به صورت غیرمستقیم بر اساس نتایج نظرسنجی‌ها روی موضوع جمعیت و فرزندآوری تاثیرگذارند و باید به آنها توجه کرد.
وی در توضیح این موضوع، گفت: برای مثال ۷۷.۳ درصد از جوانان ۱۸ تا ۳۴ سال مجرد در پیمایش ملی ایسپا که در اسفند ۱۳۹۷ اجرا شد، بیان کردند حاضر نیستند با فردی که طلاق گرفته، ازدواج کنند. یا در پیمایش ملی ایسپا در زمستان ۱۴۰۱، ۳۵.۸ درصد از زنان در سنین باروری و ۳۴.۵ درصد از مردانی که همسران در سن باروری دارند که تمایل به فرزندآوری ندارند، گفتند داشتن فرزند به میزان زیادی رفاه، راحتی و آزادی فرد را محدود می‌کند. همینطور توجه به نگرش‌های زنان با تحصیلات دانشگاهی و زنان شاغل مهم است. این گروه‌ها تفاوت‌های معناداری از نظر نگرشی به موضوع جمعیت و فرزندآوری دارند.
